Szacuje się, że w Niemczech w okresie II wojny światowej pracowało około 12 milionów robotników przymusowych. Liczba Polaków wywiezionych do pracy na terenie III Rzeszy może wynosić blisko trzy miliony osób. Milion z nich trafił na Pomorze, a kilka tysięcy w rejon Stolp, czyli dawnego Słupska. Kartoteka osobowa robotników przymusowych skierowanych do pracy za pośrednictwem niemieckiego Urzędu Pracy w Krakowie (Arbeitsamt Krakau)- IPN GK 111/24. Kartoteki robotników przymusowych -. Chodzi o przejęcie firmy w wyniku procesu o . robotnicy przymusowi, a w ciągu ostatnich kilku miesięcy (II wojny światowej) więźniowie obozu koncentracyjnego z podobozu Buchenwald Polscy robotnicy przymusowi w III Rzeszy stali się jednym z najistotniejszych elementów hitlerowskiej polityki zatrudnienia a w szerszym aspekcie Niewolnicy z literą " P " | Niedziela.pl E‑wydanie Liczba ta znacznie się zmniejszyła po rozpoczęciu działań wojennych, większość mieszkających tam mężczyzn trafiła na front. Zastąpili ich robotnicy przymusowi. W latach II wojny światowej Niemcy zatrudniali przymusowo w gospodarce Prus ponad 300 tysięcy jeńców wojennych i robotników cudzoziemskich różnych narodowości. Robotnicy przymusowi z Choczni w czasie II wojny światowej Zestawienie tych związanych z Chocznią robotników przymusowych z okresu II wojny światowej, których dane znajdują się w zasobach Fundacji Polsko-Niemieckie Pojednanie oraz w programie "Straty osobowe i ofiary represji pod okupacją niemiecką". O4XZX. Lina Stankowski z domu Schäfer i Władysław Stankowski Na początku 1945 r. Lina Schäfer z Uschlag znów zachodzi w ciążę. Ojcem dziecka jest polski robotnik przymusowy Władysław Stankowski, którego mieszkańcy wsi nazywają „Wades”. Gdyby ich związek został ujawniony Lina trafiłaby do więzienia, a Wades zostałby powieszony. Jednak na krótko przed nadejściem wojsk amerykańskich nikt ich nie zdradził. W kwietniu 1945 r. dochodzi do walk w Uschlag. Miejscowi członkowie SA aresztują dwóch żołnierzy Wehrmachtu; obaj zostają straceni za dezercję. Dwie osoby tracą życie podczas ostrzału jednego z bunkrów przez amerykańskich żołnierzy. Potem wojna w Uschlag kończy się. Wades nadal pracuje w gospodarstwie Beumlerów. Jako osoba przesiedlona [dipis, displaced person (DP)] zostaje jednak wbrew własnej woli przewieziony przez władze amerykańskie do obozu dla DP w Hann. Münden. „Znów załadowali mnie tak, jak kiedyś Niemcy w Polsce!“ W nocy ucieka i wraca do Uschlag. Lina oświadcza, że jest gotowa wyruszyć z nim do Polski na własną rękę . Nie udaje im się to jednak z powodu brakujących dokumentów i w Braunszwiku muszą zawrócić. Od tej pory pozostają w Uschlag. W sierpniu 1945 r. biorą ślub. W grudniu na świat przychodzi ich córka. Lata powojenne to czas ciężkiej pracy i niedostatku. Lina rodzi drugie dziecko, pracuje w gospodarstwie domowym i na roli, a także jako sprzątaczka w prywatnych domach. Wades do emerytury pracuje u Beumlerów, poza tym oporządza świnie i byki i dzięki swoim rozległym umiejętnościom i gotowości do pomocy staje się niezastąpiony we wsi. W 1959 r. Stankowscy mogą wprowadzić się do własnego domu. Władysławowi udaje się nawiązać kontakt z siostrami w Polsce, piszą do siebie listy i odwiedzają się. Władyslaw Stankowski umiera w styczniu 2008 r. Na pogrzebie żegna go cała wieś; wiele osób musi stać na dworze, bo kaplica jest przepełniona. Lina nadal mieszka wraz z córką i wnukami w domu w Uschlag. Wiktorja Delimat Pod koniec marca i na początku kwietnia 1945 r. w Ebergötzen coraz częściej słychać odgłosy walk: zbliżają się oddziały amerykańskie. U Bachmannów pojawia się żołnierz Wehrmachtu i prosi o stare ubrania; chce ukryć się u rodziców w Eichsfeld. Gustav Bachmann pomaga dezerterowi i surowo nakazuje polskim robotnikom przymusowym, by nikomu o tym nie mówili. Wkrótce potem do gospodarstwa wchodzą amerykańscy żołnierze. Gruntownie przeszukują wszystkie pomieszczenia, konfiskują broń i niszczą ją na miejscu. Wiktoria Delimat złości się z powodu nieporządku, który żołnierze pozostawiają po przeszukaniu jej pokoju. Po wycofaniu się żołnierzy niewiele się dla niej zmienia: „Życie biegło dalej. Wcześnie rano piło się kawę, a potem pracowało.” Później władze okupacyjne przenoszą Wiktorię do obozu dla przesiedleńców w Getyndze. Otrzymuje propozycję wyjazdu do Polski, Australii, Wielkiej Brytanii i USA. Jednak Wiktoria się waha; boi się, a z powodu tego, co przecierpiała, potrzebuje bezpieczeństwa. W obozie czuje się źle. Radosny nastrój jej towarzyszek z cukrowni Obernjesa, które tutaj znowu spotyka, całkowicie różni się od jej samopoczucia. Po nieprzespanej nocy Wiktoria ucieka z obozu o brzasku i wraca do Ebergötzen. Kiedy wkrótce potem ma wrócić do obozu dla przesiedleńców, oddaje swoją kartę DP, używaną jako dowód osobisty. Odtąd żyje w Niemczech jako „bezpaństwowiec.” Wiktoria znów pracuje u Bachmannów i zajmuje się dziećmi. W 1962 r. przeprowadza się do Getyngi, uczy się gotowania w hotelu „Kaiserhof”. Pracuje w restauracjach, a od 1973 r. do czasu przejścia na emeryturę w 1988 r. w uniwersyteckiej klinice położniczej. Zachodzi w ciążę ze swoim partnerem życiowym Adamem Fischerem i w 1965 r. wydaje na świat córkę. W 1979 r. rodzina kupuje własny dom w Getyndze. Po śmierci „pana Fischera“ w 1995 r. Wiktoria przeprowadza się do domu, który dzieli z córką i jej rodziną. Nienaszów, polska wieś rodzinna Wiktorii Delimat, zostaje spalony w czasie wojny. Jej rodzice przebywający na robotach przymusowych w Berlinie umierają jeszcze w czasie wojny. Wiktoria uparcie próbuje nawiązać kontakt z ojczyzną i rodzeństwem. Kiedy w końcu udaje jej się to, okazuje się, że jest to dla niej zbyt wiele: „Nie mogłam czytać listów. Kiedy je otwierałam, czytałam dwie linijki i zaczynałam ryczeć. I na tym się kończyło!” Przez pięćdziesiąt lat wciąż próbuje – potem niszczy listy. „Wtedy spadł ze mnie ciężar! Było mi trochę lżej.” Mimo to utrzymuje kontakty z bratem. Lata powojenne Po porażce Niemiec i wkroczeniu wojsk alianckich na początku 1945 r. w Południowej Dolnej Saksonii znajdowało się dziesiątki tysięcy dawnych robotników przymusowych. Niemiecka ludność była zdania, że ich powrót do domu nie następował zbyt szybko: jako dipisi nie byli już do dyspozycji na rynku pracy, więc Niemcom wydawało się, że oni tylko im przeszkadzają i obciążają ich gospodarstwa domowe. Często dochodziło do starć między członkami obu grup. Gotowość Niemców do rozrachunku z niedawną, narodowosocjalistyczną przeszłością była znikoma. Wyparcie i odrzucenie odpowiedzialności charakteryzowały powszechną postawę; potępienie pracy przymusowej jako zbrodni wojennej i zbrodni przeciwko ludzkości w „procesach norymberskich” w 1946 r. tak naprawdę nigdy nie zyskało akceptacji społecznej. W związku z tym kwestia traktowania robotników przymusowych nie odgrywała w zasadzie żadnej roli w procesach denazyfikacyjnych. W lokalnych kronikach i opracowaniach historycznych robotnicy przymusowi byli opisywani co najwyżej jako grabieżcy niemieckiej własności, co oznaczało że uważano ich za sprawców, a nie ofiary zbrodni wojennych. Nie wspominano o nich na pomnikach związanych z drugą wojną światową. Opieka nad dipisami i ich repatriacja były wielkim wyzwaniem. Na zachodzie władze okupacyjne organizowały obozy dla przesiedlonych, z których kilka działało do lat pięćdziesiątych, w tym duże obozy w koszarach w Hann. Münden i w Moringen. Dla wielu byłych robotników przymusowych powrót do ojczyzny nie był łatwy lub był nawet niemożliwy. Tylko na terenie dzisiejszych powiatów Getynga i Northeim zmarło ponad tysiąc z nich: umierali z powodu niedożywienia, przepracowania i chorób, umierali w obozach karnych lub na skutek znęcania się, byli skazywani na śmierć przez powieszenie, ginęli w śmiertelnych wypadkach przy pracy, zaraz po wyzwoleniu śmiertelnie zatruwali się alkoholem, popełniali samobójstwa lub umierali śmiercią naturalną na obczyźnie, z dala od rodziny i przyjaciół. Proces przekazania ich ciał do ojczyzny ciągnął się latami, czasem nie następowało to nigdy. Pozostali musieli najpierw odzyskać siły fizyczne i psychiczne. Na robotników przymusowych ze Związku Radzieckiego czekały tajne służby, a często także piętno „zdrajców”, ponieważ „pracowali dla wroga”. W obliczu sytuacji politycznej w ich kraju powracający do Polski obawiali się tego samego. Wielu zupełnie straciło związek z domem, a liczni z najróżniejszych powodów chcieli zostać w Niemczech. Wymiar sprawiedliwości Sądowy rozrachunek ze zbrodnią praktycznie nigdy nie miał miejsca. Do dziś nie znany jest żaden wyrok niemieckiego sądu, na mocy którego ktokolwiek z Południowej Dolnej Saksonii zostałby pociągnięty do odpowiedzialności za złe traktowanie robotników przymusowych. Postępowanie przeciwko dzierżawcy Waldemarowi Wissemanowi z Himmigerode pod Sattenhausen zostało przeprowadzone przez niemiecki wymiar sprawiedliwości tylko na polecenie brytyjskich władz wojskowych. Mimo, że Wissemannowi udowodniono znęcanie się nad polskimi robotnikami przymusowymi, a Polacy oskarżyli go o zamordowanie robotnika przymusowego Jana Ciździela w 1945 r., wymiar sprawiedliwości podszedł do sprawy z wyraźną niedbałością. Ostatecznie 5. Senat do Spraw Karnych Trybunału Federalnego wstrzymał postępowanie, ponieważ poszkodowani nie mogli odnieść korzyści ze skazania oskarżonego: jeden (Jan Ciździel) już nie żył, inni mieszkali w Polsce i z tego powodu nie dowiedzieliby się o skazaniu Wissemanna. W nielicznych sprawach pociągnięcie do odpowiedzialności sprawców przestępstw wobec robotników przymusowych z Południowej Dolnej Saksonii leżało w gestii polskich sądów. W listopadzie 1947 r. sąd okręgowy w Warszawie skazał dzierżawcę Friedricha Rollwage na 12 lat więzienia za znęcanie się nad polskimi pracownicami przymusowymi w dobrach klasztoru Diemarden, jednak z w 1953 r. został on zwolniony. W tym samym procesie brygadzista rolny Karl Rümenap z Settmarshausen został skazany na pięć lat więzienia za maltretowanie Polaka. W 1948 r. Karl Piel - kierownik i August Schwarz - brygadzista z huty Sollinger w Uslar stanęli przed sądem w Warszawie. Zarzucano im znęcanie się nad radzieckimi jeńcami wojennymi i polskimi robotnikami przymusowymi oraz to, że przyczynili się do śmierci jednej osoby przez doprowadzenie do jej uwięzienia w obozie koncentracyjnym. August Schwarz został skazany na osiem lat więzienia, zaś Karl Piel na karę śmierci, został on stracony w Warszawie 19 grudnia 1949 r. Odszkodowania: przykład Wiktorii Delimat Byli robotnicy przymusowi przez dziesięciolecia nie uzyskali żadnego zadośćuczynienia za swoje cierpienia. Zachodnioniemiecki wymiar sprawiedliwości konsekwentnie wprowadzał w życie linię polityczną rządu federalnego, która nakazywała oddalać roszczenia indywidualnych ofiar. Prawie nikomu z grupy dawnych zagranicznych robotników przymusowych nie udało się w dwudziestym wieku uzyskać indywidualnego odszkodowania - ani od któregoś z obu państw niemieckich, ani od dawnych „pracodawców”. Dawni kompani jej pracodawcy, Gustava Bachmanna, zachęcali Wiktorię Delimat, by wystąpiła o odszkodowanie za deportację i za cierpienia doznane w Stockhausen. Jej walka z władzami ciągnęła się od lat pięćdziesiątych do 1972 r. i wyczerpała do ostateczności jej nerwy i zawartość portfela. Wciąż musiała na nowo przeżywać swoje doświadczenia wojenne, a przy tym to, że sądy nie wierzyły jej zeznaniom, ponieważ nie mogła ich udokumentować. Czy jej winą było, że jej rodzinna wieś spłonęła, a wraz z nią jej świadectwo urodzenia? Skąd miała znać nazwę miejscowości, gdzie znajdowała się fabryka amunicji, do której najpierw ją deportowano? Gdyby nie zachęta córki, Wiktoria dawno porzuciłaby swoje starania. Ostatecznie w 1971 r. sprawa trafiła do Federalnego Urzędu Administracyjnego w Kolonii, który odrzucił wniosek Wiktorii o odszkodowanie. Jej protest wobec tej decyzji został odrzucony przez 4. Wydział do Spraw Odszkodowań Sądu Okręgowego w Kolonii w marcu 1972 r. Fragmenty uzasadnień dają wyraźny obraz postawy zachodnioniemieckiego wymiaru sprawiedliwości wobec zbrodni pracy przymusowej i jej ofiar. Wiktoria Delimat musiała dodatkowo pokryć koszty zatrudnienia tłumaczki w czasie trwania procesu. Otwórz/ zamknij szufladęStrona tytułowa wyroku Sądu Okręgowego w Kolonii w procesie o odszkodowanie między „Viktorią Delimant, 34 Getynga a Republiką Federalną Niemiec”: Źródło: Wiktorja Delimat, Göttingen Fragmenty odpowiedzi Federalnego Urzędu Administracyjnego w Kolonii z dnia 11 maja 1977 r. oraz uzasadnienia wyroku Sądu Okręgowego w Kolonii z dnia 15 marca 1972 r. obrazują opór niemieckich urzędów wobec próśb o zadośćuczynienie kierowanych przez byłych robotników przymusowych: Źródło: Wiktorja Delimat, Göttingen Odszkodowania Po zjednoczeniu Niemiec nierozwiązany problem odszkodowań dla byłych robotników przymusowych doprowadził do skarg zbiorowych w USA. Pod koniec lat dziewięćdziesiątych groziło to kilku dużym, uzależnionym od eksportu niemieckim przedsiębiorstwom wysokimi żądaniami finansowymi i stratą dobrego wizerunku. Dopiero pod taką presją w 2000 r. założono Fundację „Pamięć, Odpowiedzialność, Przyszłość” (EVZ). Kapitał założycielski w wysokości 10 miliardów marek został zebrany po połowie: od Republiki Federalnej Niemiec i od niemieckich przedsiębiorstw z możliwością odpisania od podatku, przy czym gospodarka miała z tym spore problemy. Ponad 1,6 milionów osób (w tym ok. 8,4 mln cywilnych robotników przymusowych w Rzeszy Niemieckiej) otrzymało łącznie 4,37 miliarda euro ze środków fundacji. W ten sposób zarówno państwo, jak i niemieckie przedsiębiorstwa, z których znaczna część odniosła duże korzyści gospodarcze z wykorzystania nazistowskiego systemu pracy przymusowej, stworzyły sobie zabezpieczenie przed procesami o odszkodowania. Wypłacona kwota stanowiła tylko ułamek kwoty wynagrodzeń należnych robotnikom przymusowym. Przy składaniu wniosku o wypłatę z funduszy fundacji byli robotnicy przymusowi musieli zrzec się wszelkich dalszych roszczeń związanych z przestępstwami nazistowskimi. Dotyczyło to także środków z niemieckiego systemu ubezpieczeń społecznych, na który składki odprowadzano wbrew ich woli podczas ich pracy przymusowej. Zasada bezpośredniej odpowiedzialności została wykluczona w najszerszym możliwym zakresie. Niemieckie przedsiębiorstwa, które korzystały z pracy przymusowej, nie były zobowiązane do wpłat na fundusz fundacji. Jednak te z nich, które należały do grupy założycielskiej w preambule ustawy uznały swoją historyczną odpowiedzialność za działania firm, które uczestniczyły w przestępstwach nazizmu. Regulacje i praktyka wypłat odszkodowań z funduszy fundacji miały wyraźne wady: terminy składania wniosków były sztywne i zbyt krótkie, procedura dowodowa zbyt biurokratyczna. Całe grupy ofiar zostały wyłączone z procesu przyznawania wypłat, wśród nich robotnicy zatrudnieni w gospodarstwach domowych i w rolnictwie, jak również około 130 tys. włoskich internowanych. W obliczu dużej liczby uprawnionych i ich roszczeń kwota przeznaczona na wypłaty była niewystarczająca. Kosztem zmniejszenia wysokości wypłat dla zatrudnionych w przemyśle niektóre państwa partnerskie zniosły zasadę wykluczenia robotników przymusowych zatrudnionych w rolnictwie i w gospodarstwach domowych. Niemcy: epilog Na początku XXI wieku wraz z rozpoczęciem publicznej dyskusji na temat odszkodowań pojawiło się wielkie społeczne zainteresowanie losami byłych robotników przymusowych. Reakcje w Niemczech były sprzeczne. Z jednej strony powstały liczne inicjatywy popierające ideę zadośćuczynienia oraz warsztaty historyczne, a działania organizacji zaangażowanych w tej materii po raz pierwszy zyskały uwagę opinii publicznej. Dzięki licznym badaniom naukowym dawno wyparta historia pracy przymusowej ponownie stała się tematem debat w konkretnych miejscach, w miejscach, gdzie się ona kiedyś rozgrywała. Jednocześnie badania te pokazywały, jak ogromne były, powstałe na skutek często celowego niszczenia akt, luki w archiwach. Bezprawny i krzywdzący charakter nazistowskiego systemu pracy przymusowej dopiero teraz docierał do świadomości zbiorowej. Z drugiej strony wskazywano na rzekomo jeszcze cięższy los niemieckich jeńców - Niemcy obawiali się konieczności wypłacania odszkodowań z własnej kieszeni i przedstawiali siebie jako ofiary. Także skrywane gdzieś nazistowskie poglądy wypłynęły znów na powierzchnię. Teraz nadszedł czas, by skończyć wreszcie z „wiecznym oskarżaniem” Niemiec, mówiono niejeden raz. Praca przymusowa wszędzie jest trudnym tematem – zarówno w Niemczech, jak i w ojczyznach deportowanych. Zostały nawiązane i wciąż są nawiązywane liczne kontakty miedzy Niemcami a byłymi robotnikami przymusowymi - powiązania ciągnące się przez całą Europę. Czy dopuszczalne jest wywożenie ludzi z ich kraju do pracy i oddzielanie ich od rodzin i przyjaciół? Czy z tego rodzaju działań prowadzonych przez państwo wynikają moralne zobowiązania dla obywateli? Jak takie rany mogą się zagoić? Czy możliwe jest zadośćuczynienie? W latach powojennych, w kontaktach osobistych, często unikano poszukiwania odpowiedzi na te pytania. Niektórzy uważali, że aby dokonała się integracja z niemieckim społeczeństwem, wcześniejsze losy tych, którzy tutaj zostali, nie powinny mieć już znaczenia. Byłym robotnikom przymusowym odmówiono społecznego zainteresowania ich cierpieniami & Na Opolszczyznę do przymusowych robót przywieziono w czasie drugiej wojny światowej pół miliona ludzi. Najczęściej pracowali na roli, zastępując mężczyzn wysłanych na wyliczył opolski historyk prof. Stanisław Senft na teren dzisiejszej Opolszczyzny w latach 1939-1945 trafiło około pół miliona przymusowych robotników, z czego 100 tysięcy Polaków. Dużych obozów pracy, związanych z wielkim przemysłem, było na naszym terenie niewiele. Najbardziej znany jest obóz w Blechhammer, czyli Blachowni (obecnie osiedle Kędzierzyna-Koźla). Większość pracowników trafiła do tzw. bauerów, czyli niemieckich gospodarzy, gdzie najczęściej pracowali na roli. Niewielu z nich pozostawiło jednak po sobie spisane relacje czy wspomnienia. Ich opowieści sporo mówią o życiu codziennym na Śląsku w czasach II wojny światowej, o Niemcach, ich podejściu do faszyzmu i lokalnych wydarzeniach. Polacy byli właściwie w każdej wiosce, choć większość z nich wyjechała albo przed nadejściem radzieckiego frontu, albo zaraz po zajęciu tych ziem przez Rosjan. Mężczyźni byli wcielani do wojska. Przez historyków ich relacje nie są jednak specjalnie docenianym źródłem Janczak trafiła do Prudnika jako 17-letnia dziewczyna wraz z grupą kilkunastu innych osób spod Częstochowy. Był kwiecień 1940 roku. Niemcy szykowały się do kolejnych podbojów, do Wehrmachtu wcielano kolejne roczniki młodych ludzi. Tymczasem w przemyśle i w rolnictwie ktoś musiał pracować, zastępując walczących na wojnie mężczyzn. Niemieckie władze na terenach podbitej Polski zorganizowały sieć urzędów pracy, tzw. Arbaitsamtów, których zadaniem było rekrutowanie miejscowych do prac przymusowych. Kiedy okazało się, ze większość Polaków wcale nie zamierza pracować w Niemczech, do maszyny urzędniczej doszedł policyjno-wojskowy system zdobywania robotników w łapankach Janczak i grupa młodych Polaków dostali bilety kolejowe do Prudnika i przyjechali tu bez żadnej eskorty. Na miejscu trafili do prudnickiego Arbaitsamtu, gdzie zgłosili się po nich gospodarze z dzisiejszych Szybowic. Stefania Janczak trafiła do rodziny Kunze, w której starszy syn był policjantem, a młodszy służył w wojsku. Niemieckie przepisy dość ściśle regulowały sposób postępowania z robotnikami przymusowymi. Należało ich przede wszystkim trzymać na dystans i unikać wszelkich spoufaleń. Tymczasem rodzina Kunze gościnnie przyjęła dziewczynę z Polski. Mogła razem z nimi jeść posiłki. Zaprzyjaźniła się z rówieśnicą - Niemką z sąsiedztwa, która pomogła jej nauczyć się języka. Jedynym mankamentem była faktycznie ciężka praca na roli przez sześć dni w tygodniu. Pracowała jednak ramię w ramię razem ze swoimi gospodarzami. Co roku dostawała też tydzień urlopu, w czasie którego mogła odwiedzić rodzinę pod Częstochową. Pieniędzy nie zarabiała żadnych, ale gospodarz czasem finansował jej zakupy także w jakiś sposób ubezpieczona, bo przymusowi robotnicy korzystali z opieki medycznej. W prudnickim szpitalu był nawet wydzielony boczny pawilon dla Polaków i innych obcych nacji. W sumie pobyt w Szybowicach był na tyle spokojny, że kobieta zdecydowała się ściągnąć do wsi swoją młodszą siostrę, żeby uniknąć wywiezienia jej w zupełnie nieznane miejsce. W 1941 roku, po ataku na Związek Radziecki, na Śląsk zaczęli przyjeżdżać przymusowi robotnicy z Ukrainy i Rosji. W Szybowicach stanowili oni całkiem pokaźną grupę. Jeden z gospodarzy przymykał nawet oko na to, że wieczorami spotykali się pogadać w jego gospodzie. Także w 1940 roku do przymusowej pracy trafił do Nysy 19-letni wówczas Jan Szwarc spod Poznania. W swoich wspomnieniach napisał, że dzięki znajomemu zakonnikowi udało mu się wcześniej załatwić, że trafi do klasztoru franciszkanów w Nysie przy dzisiejszej al. Wojska Polskiego. Robota była ciężka. Szwarc pracował wraz z innymi w gospodarstwie rolnym prowadzonym przez klasztor. Ale przynajmniej zawsze jadł do syta, a w dni świąteczne niemieccy zakonnicy pozwalali całemu swojemu personelowi pomocniczemu spożywać posiłki razem z braćmi. Jan Szwarc bardzo zaprzyjaźnił się z zakonnikami. W czasie zdobywania miasta w marcu 1945 roku część franciszkanów została bestialsko zabita przez żołnierzy radzieckich. - Ja nawet nie zdążyłem moim dobrym braciom podziękować za wszystko dobro, które dla mnie uczynili - napisał we wspomnieniach Jan Szwarc. - Dzięki nim mogłem tą straszną wojnę szczęśliwie przeżyć. Oczywiście były też sytuacje skrajnie odmienne, gdzie przymusowi robotnicy byli bestialsko wykorzystywani. Tuż po wojnie polskie sądy skazały za to ok. 150 Niemców, choć o wielu innych sprawach z pewnością w ogóle nie w skutkach były romanse, jakie zdarzały się dość często pomiędzy miejscowymi a przymusowymi robotnikami. Najczęściej młodzi Polacy zadurzali się ze wzajemnością w młodych Niemkach, z którymi przyszło im razem mieszkać i pracować. I to w sytuacji, gdzie miejscowych chłopców czy nawet mężów praktycznie nie było, bo walczyli tysiące kilometrów od domu. Niemieckie przepisy o czystości rasy karały takie romanse bardzo surowo. W 1946 roku w czasie remontu starego domu we wsi koło miasta Nowe Zamki na Słowacji przypadkowo odnaleziono taśmę filmową, nakręconą w 1941 roku w dzisiejszej Ścinawie Nyskiej. Na jej podstawie w 2002 roku polska ekipa filmowa przygotowała film paradokumentalny dla niemieckich telewizji. Na starej taśmie nagrano rytuał ukarania 16-letniej Polki Bronki i 19- letniego miejscowego chłopca Gerharda, którzy zakochali się w sobie i zostali nakryci. W ich wiosce urządzono publiczne widowisko, przy aplauzie gawiedzi ścięto im włosy, wyprowadzono z miejscowości w workach, boso, opluwanych i znieważanych. Chłopak trafił na front wschodni, a dziewczyna do obozu koncentracyjnego, gdzie ślad po niej zaginął. Mimo takiego propagandowego potępienia, mieszane związki było dość powszednie, choć częściej ukrywane. Stefania Janczak wspomina, że jej niemiecka przyjaciółka Marta Schneider z Szybowic chodziła nocami odwiedzać Józefa Gajczaka z Andrychowa. W innym przypadku także w Szybowicach pewna Niemka zaszła w ciążę z polskim robotnikiem. Ona trafiła do obozu w Auschwitz, gdzie zmarła. Jego zabrało gestapo i przepadł bez wieści. Z innej wioski, po wschodniej stronie Prudnika, znana jest historia Rosjanina, robotnika przymusowego, który miał romans z miejscową dziewczyną. Kiedy Niemka zaszła w ciążę starszyzna wioski namówiła jednego z miejscowych starych kawalerów, żeby się ożenił z dziewczyną i uznał dziecko za swoje. Tym samym uratował życie jemu i pewnie także jej. Robotnikiem przymusowym był także w kilku gospodarstwach w Prudniku i pod Prudnikiem Zdzisław Marchwicki zwany Śląskim Wampirem. W 1975 roku skazano go na śmierć za 23 przestępstwa, w tym 14 zabójstw dokonanych na tle seksualnym w latach 1964 - 1970. Za namową innego więźnia czekając na wyrok Marchwicki spisał swoje wspomnienia, w których ujął także okres pobytu na robotach. Niestety już tu ujawniły się jego zboczone skłonności. Najpierw uwiodła go niemiecka gospodyni Ema, której mąż był w tym czasie na froncie. W innym miejscu gospodyni przyłapała Marchwickiego na zoofilii, za co został aresztowany, pobity na Gestapo, a następnie wywieziony do obozu w Kędzierzynie. Po odbyciu kary znów wrócił do pracy w Prudniku. W obu wspomnianych już relacjach robotników przymusowych ich gospodarze chcieli ich ewakuować przed nadchodzącym frontem. Stefania Janczak jeszcze w pierwszym dniu ewakuacji wróciła sama do gospodarstwa w Szybowicach, a tam doczekała frontu wraz z innymi Polakami, którzy uciekli z robót. Wspólnie przygotowali sobie kryjówkę. Jan Szwarc ewakuował się z kilkoma braćmi zakonnymi aż do Jesenika. Zamieszkali w domu pewnego gospodarza, który aż do maja 1945 roku miał na ścianie portret Hitlera. Szwarc pierwszy wrócił przez Głuchołazy do Nysy i pierwszy zobaczył ślady po masakrze w klasztorze, w czasie której żołnierze rozstrzelali zakonników. Przymusowi robotnicy, którzy dobrze znali teren i miejscowych, często trafiali do pierwszej polskiej administracji na Ziemiach Odzyskanych. Czasem sytuacja odwracała się do tego stopnia, że to oni dozorowali pracę przymusową, na którą skazywano miejscowych Niemców. Stefania Janczak na prośbę jednego ze swoich szybowickich sąsiadów zajęła jego dom. Miała go pilnować, żeby gospodarz mógł spokojnie wyjechać do Niemiec. 20 lat po wojnie przyjęła w tym domu pierwszego Niemca, który odwiedził Szybowice, żeby zobaczyć co się zmieniło. Wojna na Ukrainie uderzy w polską budowlankę. Eksperci: będą problemy z pracownikami i dostawami Wojna na Ukrainie będzie mieć poważne skutki dla polskiej gospodarki – prognozują eksperci. W szczególnie trudnej sytuacji może się znaleźć branża budowlana, w... 2 marca 2022, 14:42 Ruszył remont oświęcimskiego Rynku Głównego. Efekty zobaczymy za dwa lata. We wtorek od rana na oświęcimskim Rynku Głównym robotnikom praca paliła się w rękach. Remont serca miasta rozpoczęli od obmiaru miejsca, gdzie kilka metrów pod... 25 lipca 2012, 10:13 Jak wybrać fototapetę do kuchni? Czym ją przykleić, by się nie odklejała Fototapeta może szybko odmienić wygląd wnętrza. Podpowiadamy, jak wybrać fototapetę do kuchni i jak ją przykleić do szafek, wyspy oraz ściany. 2 sierpnia 2022, 12:45 Polski gaming po raz pierwszy w niezwykłym projekcie – Gametelmeni 2023 Przedstawiciele polskiego gamingu po raz pierwszy wzięli udział w niezwykłym projekcie, a dochód z niego wesprze Ukrainę. Każdy może wziąć udział w inicjatywie,... 2 sierpnia 2022, 11:02 Ceny mieszkań w końcu spadają, tylko co z tego? Na zakup nieruchomości na kredyt mało kogo dziś stać Ceny mieszkań spadają w całej Polsce, a sprzedaż rośnie – obwieściły triumfalnie media. Rzeczywiście, z miesiąca na miesiąc koszt zakupu M spadł o kilka procent... 29 lipca 2022, 13:00 To budowlańcy czy komicy? Efekty ich pracy budzą głównie śmiech. Zobacz, co potrafią wymyślić „fachowcy” Niektórzy budowlańcy lubią zastępować braki w wiedzy fantazją. Zobacz zdjęcia, które dobitnie pokazują, jak komiczne efekty daje czasem takie podejście.... 27 lipca 2022, 14:38 FIFA 23 z Juventusem, ale bez Rosjan - EA oficjalnie potwierdza Fani popularnej serii gier FIFA mają powody do radości. W najnowszej części pojawią się bowiem liczne zmiany, które powinny zadowolić użytkowników, a dotyczą... 26 lipca 2022, 10:44 Festiwale muzyczne i koncerty rockowe 2022 r. z wojną na Ukrainie w tle biją rekordy popularności. Co jeszcze przed nami tego lata? Jesteśmy spragnieni wielkich koncertów i festiwali. To widać, słychać i czuć. Głód letnich muzycznych wrażeń był spotęgowany pandemią, która "poodwoływała"... 25 lipca 2022, 19:07 Domy za 1 euro to nie żart – można je kupić w Grecji, Włoszech, Japonii. Gdzie jest haczyk? Sprawdź, jakie warunki trzeba spełnić Domy za 1 euro lub 1 dolara brzmią jak żart lub oszustwo. Istnieją jednak kraje, w których naprawdę można nabyć budynek tak tanio – wcześniej trzeba jednak... 22 lipca 2022, 13:54 Dom ciasny, ale własny to dzisiaj szczyt marzeń. Wybieramy coraz mniejsze projekty domów, oszczędzamy na wykończeniu Własny dom to marzenie tysięcy Polaków. Inflacja i drożyzna sprawiły jednak, że jego spełnienie jest coraz trudniejsze. Ci, którzy już ruszyli z pracami,... 21 lipca 2022, 12:01 Remont w Oświęcimiu? Lista ekip budowlanych w okolicy. Kogo polecacie? Szukanie fachowca jest ponad Twoje siły? W naszej bazie zbieramy najlepsze firmy z Oświęcimia. Tak łatwiej będzie Ci znaleźć rozwiązanie. Wśród nich znajdziesz... 15 lipca 2022, 5:01 Sprzedaż mieszkań dalej spada, ceny mieszkań dalej rosną. Po „czarnym maju” przyszedł „czarny czerwiec”? Sprzedaż mieszkań po „czarnym maju” gdzieniegdzie wzrosła, jednak ogółem rynek nadal hamował – deweloperzy sprzedali aż o 13 proc. mniej nieruchomości. Zawiedli... 14 lipca 2022, 12:13 Oświęcim. Pijany kierowca zaparkował na podjeździe dla karetek pogotowia w szpitalu W oświęcimskim szpitalu można było obejrzeć sceny wyjęte z filmów Barei, wyśmiewające PRL-owską rzeczywistość Polaków. Tym razem jednak nikomu nie było do... 12 lipca 2022, 12:04 Zakup mieszkania? Nie czekaj, będzie tylko drożej. Rozmowa z ekspertem o rynku mieszkaniowym w Polsce Zakup mieszkania czy domu to poważny wydatek i skomplikowane przedsięwzięcie, zwłaszcza dla kogoś, kto robi to po raz pierwszy. Czy obecnie mamy dobry moment na... 8 lipca 2022, 13:38 Budowlanka ma za sobą ciężki czerwiec. Od 2007 r. nie było takich problemów z dostępnością materiałów budowlanych Budowlanka w Polsce wciąż pracuje na pełnych obrotach, jednak miniony miesiąc był dla branży trudny. Większość firm ocenia sytuację jako „umiarkowanie złą”, z... 6 lipca 2022, 11:17 Nik Zupancić ponownie trenerem Re-Plast Unii Oświęcim. Nowego-starego szkoleniowca zakontraktowanego przed urlopami drużyny Rozmowa z MARIUSZEM SIBIKIEM, prezesem hokejowych wicemistrzów Polski, Re-Plast Unii Oświęcim o pozyskaniu trenera i planach budowy drużyny 2 lipca 2022, 8:31 Zakup mieszkania – duże zmiany od 1 lipca. Co zmieniła nowa ustawa i jak chroni klientów Deweloperski Fundusz Gwarancyjny? Zakup mieszkania od 1 lipca stał się bezpieczniejszy. Wszystko dzięki nowelizacji ustawy o ochronie praw nabywcy, która wprowadziła dodatkowe narzędzia... 1 lipca 2022, 14:57 Ceny mieszkań wzrosną o 12 proc. do końca roku? A może spadną? Eksperci podzieleni, a tymczasem nieruchomości sprzedaje się niewiele Ceny mieszkań w największych miastach mogą wzrosnąć do końca roku nawet o 12 procent – uważają eksperci HRE Investments. Inni eksperci sugerują jednak coś... 30 czerwca 2022, 13:29 Największe katastrofy budowlane w dziejach. Zobacz tragedie, do których doprowadziły ludzkie błędy Katastrofy budowlane najczęściej następują w wyniku ludzkich błędów – pomyłek po stronie projektantów, wykonawców lub późniejszych służb odpowiedzialnych za... 28 czerwca 2022, 15:11 Dlaczego remont mieszkania w Polsce to droga przez mękę? Klienci skarżą się na drożyznę i opóźnienia, a fachowcy na... klientów Remont 50-metrowego mieszkania kosztuje dziś ponad 90 tys. zł. Jakby tego było mało, do dobrych fachowców czeka się w wielomiesięcznych kolejkach, a opóźnienia... 28 czerwca 2022, 12:14 Przy budowie domu 77 proc. osób przekroczyło budżet. Winne są drożejące materiały budowlane. Część osób odkłada marzenia o domu na później Budowa domu to duży wydatek – tak było od zawsze. Jednak w ostatnim czasie szybko rosnące ceny materiałów budowlanych sprawiły, że aż 77 proc. inwestorów... 24 czerwca 2022, 12:25 OPINIA Ceny materiałów budowlanych zaczęły spadać. Tanieje styropian. To początek stabilizacji na rynku? Ceny materiałów budowlanych – przynajmniej niektórych – zaczęły wreszcie spadać. Poprawiła się też dostępność na rynku produktów takich jak stal czy bloczki... 22 czerwca 2022, 11:15 Kilka tygodni temu pisałem o problemach finansowych wystawy poświęconej losom robotników przymusowych w III Rzeszy, także polskich. Z pełnym przekonaniem przyłączyłem się do głosów wspierających inicjatywę utrzymania tej wystawy. Podobnie zareagowało wiele innych osób. Przed kilkoma dniami otrzymałem informację, że wysiłki te zakończyły się sukcesem. Ile jest jednak jeszcze takich wystaw, które czekają na wsparcie, choćby na pamięć o nich? W przyszłym roku będziemy obchodzić 75-lecie wybuchu II wojny światowej. Bardzo potrzeby jest wykaz wystaw w Niemczech związanych z tym wydarzeniem. Zapraszam do współpracy. (więcej…) Na początek krótkie wyjaśnienie. Poniższy tekst początkowo zamieściłem po niemiecku. Dedykowałem go jednemu z niemieckich przyjaciół Hansowi Golombkowi. Przed kilku dniami odebrał on w Ambasadzie RP w Berlinie odznaczenie resortowe Ministerstwa Spraw Zagranicznych \”Bene Merito\”. Odznaczenie to przyznaje się obywatelom polskim i obcokrajowcom za szczególne zasługi dla poprawy wizerunku Polski zagranicą. Na próbę niektórych czytelników zamieszczam tłumaczenie tego tekstu. Liczę, że zwłaszcza ostatnia część może być interesująca. Ciekaw jestem reakcji. (więcej…) Coraz częściej redukowanie funduszy na szeroko rozumianą kulturę tłumaczy się koniecznością zaciskania pasa w czasach kryzysu. Za każdym razem argumentem jest trudna sytuacja finansowa, potrzeba znalezienia oszczędności, by w przyszłości móc realizować jeszcze ważniejsze cele. Koniunktura na stare projekty minęła, często nie chce się o nich pamiętać, niezależnie od ich rangi i dorobku. O problemach prestiżowego Niemieckiego Instytutu Polskiego w Darmstadt pisałem już kilka razy. Niestety, petycja, pod którą podpisało się wiele znanych osób polskiego życia publicznego i naukowego nic nie przyniosła. Odpowiedź urzędnika ministerialnego przyniosła tylko rozczarowanie. Również kolejna inicjatywa służąca lepszemu poinformowaniu niemieckiego społeczeństwa o losach robotników przymusowych, także polskich, stoi pod znakiem zapytania. Sam już nie wiem, czy to jakaś czarna seria, czy raczej brak zrozumienia ze strony urzędników, po prostu ich krótkowzroczność i głupota. Jedną z form represji okupanta niemieckiego była wywózka na roboty w głąb Rzeszy lub też zmuszenie do pracy na terenie okupowanym. Polacy stanowili jedną z najliczniejszych grup wśród robotników przymusowych, zatrudniano ich głównie w rolnictwie, ale też przemyśle. Po wojnie przez dziesięciolecia daremnie starali się o uznanie ich praw do odszkodowania, adekwatnego zadośćuczynienia za wykonaną pracę. Byli robotnicy przymusowi z Europy Środkowo-Wschodniej i Wschodniej, ściślej mówiąc – ci z nich, którzy jeszcze żyli uzyskali możliwość dopiero niedawno, na przełomie XX i XXI wieku. Ze strony niemieckiej wypłatami świadczeń dla robotników przymusowych zajęła się Fundacja „Pamięć, Odpowiedzialność i Przyszłość” oraz powołane przez nią organizacje partnerskie (w Polsce była to Od lat 60. pani Delimat walczyła o finansowe odszkodowanie przed niemieckimi sądami. Niewielką kwotę otrzymała dopiero w 2003 roku). Problem pracy przymusowej i zadośćuczynienia za nią interesowały mnie w trakcie analizy niemieckich podręczników do historii. Chciałem dowiedzieć się, jak ta sprawa jest dzisiaj ukazywana i czy kwestia zabiegów o odszkodowania i uznanie cierpień tej grupy poruszana jest w szkole. W odróżnieniu od moich wcześniejszych analiz, ta przyniosła bardzo ciekawe efekty. Breslau, kwiecień 1942 roku. W Arbeitsamcie przy dzisiejszej ulicy Cybulskiego Helena Piecz­ko, rodowita zawier­cianka, zostaje wystawiona na „targ niewolników”. Taki los spotkał tysiące innych Polaków, robotników przymusowi z Polski pojawili się w Breslau już jesienią 1939 roku. Teoretycznie byli to ochotnicy, którzy sami zgłosili się do pracy. – Tylko teoretycznie – mówi Joanna Hytrek-Hryciuk, wrocławska historyczka. – Wielu do podjęcia takiej decyzji zmusił „przymus sytuacyjny”. Na przykład Wielkopolan z terenów graniczących z III Rzeszą, takich jak powiat kępiński, którzy tutaj chcieli się schować przed Gestapo, uciekali przed podpisaniem listy narodowościowej. Próbowali uniknąć wywózek – woleli przyjechać do Breslau i dobrowolnie zgłosić się do Arbeitsamtu (niemieckie biuro zatrudnienia), niż zostać wywiezionym daleko od domu. A jeszcze inni zostali zmuszeni do tego kroku sytuacją ekonomiczną, oni zwyczajnie nie mieli z czego żyć w okupowanym „Warthegau”. Później do Breslau napływali Polacy z łapanek lub ci, którzy zostali tu skierowani przez hitlerowskie sądy. Trzecią grupą byli mieszkańcy stolicy, przywiezieni po powstaniu warszawskim – wszyscy objęci obowiązkiem pracy, nawet dziesięcioletnie dzieci. Od lipca 1941 roku robotnicy przymusowi z Polski musieli nosić oznaczenia pokazujące, że są Polakami. Mieli obowiązek naszywania na pier­si, po prawej stronie, na każdej sztuce odzieży żółtego rombu z fioletową literą P. Dzisiaj o Polaków wywiezionych w czasie wojny na roboty przymusowe mówi się Ludzie ze znakiem „P”.– Jesteśmy przyzwyczajeni do takiego polonocentrycznego myślenia o robotnikach przymusowych – mówi Joanna Hytrek-Hryciuk. – Rzeczywiście Polaków było w Breslau najwięcej. Ale przywieziono tu także Czechów, dużą grupę francuskich jeńców, sporą liczbę „Ost­ar­baiterów” czyli robotników ze Wschodu, przede wszystkim Ukraińców, radzieckich jeńców, a w końcu także Włochów. Ich pojawianie się w Breslau ma związek z tym, co działo się na frontach II wojny światowej. Francuzi pojawiają się po 1940 roku, „Ostarbeiterzy” rok później. Niewolnicy III RzeszyTrudno ustalić ilu Polaków trafiło na roboty przymusowe do Breslau.– Przede wszystkim ze względu na wyrywkowe materiały archiwalne, które się zachowały – wyjaśnia Joanna Hytrek-Hryciuk. – Ale także ze względu na pewien szum informacyjny, który się pojawił w latach 50. i 60. XX wieku wokół funkcjonowania i sposobu życia codziennego robotników przymusowych. Niektóre szacunki mówią, że w Breslau było około 50 tysięcy polskich robotników przymusowych, inne, że samych warszawiaków przywieziono tu 30-60 tysięcy. Jedno jest pewne – wśród cywilnych robotników przymusowych Polacy stanowili najliczniejszą grupę etniczną. Nasz obraz robotnika przymusowego w III Rzeszy – przetrzymywanego w obozie pracy i harującego od rana do nocy – jest stereotypowy i niekoniecznie prawdziwy. Pierwsi polscy robotnicy przymusowi byli często dobrymi fachowcami, a do tego biegle władali niemieckim. Pracowali w zakładach przemysłowych, gospo­darst­wach rolnych, a kobiety często zatrudniano jako pomoce domowe. Ci, którzy przyjechali najwcześniej, zazwyczaj mieszkali w pokojach, które zwykle wynajmował im „Arbeit­samt”, teoretycznie przysługiwał im raz w roku siedmiodniowy urlop, który mogli wykorzystać na wyjazd do rodziny. Dostawali wynagrodzenie za pracę, żywność otrzymywali na kartki.– Podobnie jak Niemcy, bo w owym czasie w Breslau wszyst­ko było na kartki – dodaje Joanna Hytrek-Hryciuk. – Tyle, że prawo dotyczące „Zwangsarbei­tern” (robotników przymusowych), mówiło, że są oni obsługiwani na samym końcu, mogło więc zabraknąć kartkowych towarów, kiedy w końcu mogli podejść było już gorzej. Robot­ników przymusowych kwaterowano najczęściej w obozach tworzonych przy największych zakładach pracy, na przykład przy ul. Góralskiej. W koń­cu, w roku 1944 przy Góralskiej zabrakło miejsca, „niewolników III Rzeszy” zakwaterowano więc w lokalu rozrywkowym – Cafe-Varie­te Wap­penhof, na rogu ulic Okólnej i Na Grobli. W restauracji ustawiono trzypiętrowe prycze, na których spali, a do pracy dowożono ich tramwajem z zasłoniętymi szybami. Polacy nazywali go „tramwajem widmo”, prawdopodobnie dlatego, że miał przyciemnione adaptowano coraz to nowe lokale na obozy, nawet popularną „Szwajcarkę”, czyli restaurację w parku Szczyt­nickim. Prawo dla „Zwangsarbei­tern”Życie robotników przymusowych w III Rzeszy regulowały przepisy. Różne dla różnych nacji. W najgorszej sytuacji byli robotnicy ze Wschodu. Najmniej zarabiali, mieszkali w najgorszych warunkach i zawsze byli kierowani do najcięższych robót. Takich, do jakich trafiali ci Polacy, którzy nie znali języka i nie mieli żadnych kwalifikacji.– Polak mógł pracować w browarze Kipkego, który praktycznie do 1945 roku produkował piwo – opowiada Jaonna Hytrek-Hryciuk. – Nie słyszałam, by pracował tam „Ost­arbeiter”. Ich zarobki były najniższe, nie posiadali praktycznie żadnych praw socjalnych. Nawet kobiety nie były objęte ochroną zdrowotną, jeśli urodziło się im dziecko nie dostawały przynajmniej do roku 1943, taki urlop przysługiwał. Mogły wyjechać do domu na czas urodzenia dziecka. Zdarzało się, że dziecko zostawało u rodziny na terenach okupowanej przymusowa przynosiła korzyści zarówno władzom III Rzeszy, instytucjom publicznym i prywatnym najczęściej była akordowa. W jednym ze wspomnień Joanna Hytrek-Hryciuk znalazła informację, że polska robotnica w fabryce wyrobów sanitarnych przy dzisiejszej Jedności Narodowej zarabiała 39 fenigów za wykonanie jednej umywalki. Dla porównania pracownik niemiecki – 49. Robotnik w Famo­Werke (późniejszy Dolmel) zarabiał już około 80 marek.– Generalnie system był taki, że „Zwangsarbei­tern” kierowani do pracy przez „Arbeit­samt” po-dlegali przepisom prawa stworzonym specjalnie dla nich wyjaśnia Joanna Hytrek-Hryciuk. – I przepisów tych należało przestrzegać. Dotyczyło to zarówno robotników przymusowych, jaki i ich pracodawców. Określone były zarobki, podatki i składki ubezpieczeniowe, które musieli zapłacić. Przepisy mówiły przy tym, że robotnicy podlegają przykład nie można było ich bić i zachowywać się w stosunku do nich w sposób urągający. I, co może nas dziwić, stosunkowo często zdarzało się, że zgłaszano na policję przypadki pobicia robotników przymusowych. To się zmieniło z upływem czasu. Cały system chylił się ku upadkowi wraz z upadkiem towarzyskieNa roboty wysyłano bardzo młodych ludzi, którzy łaknęli życia towarzyskiego. Zakładali rodziny, brali śluby, rodziły im się dzieci. – We wszystkich wspomnieniach widać, że kobiety, które pracowały jako robotnice przymusowe, bardzo chciały zachować swoją kobiecość, balans między młodością, a sytuacją, w której się znalazły – opowiada Joanna Hytrek-Hryciuk. – Pojawiały się małżeństwa, choć raczej należałoby powiedzieć trwałe związki nieformalne. Prawodawstwo nie zakładało, że Polacy mogą zawrzeć ślub na robotach przymusowych. Wiele osób czekało więc z formalnym zawarciem związku małżeńskiego do zakończenia wojny. Widać, że robotnicy przymusowi próbowali stworzyć sobie namiastkę normalnego Wrocławiu o rozrywkę było o tyle trudno, że Polacy nie mogli korzystać z tramwajów. Dojeżdżając do pracy, musieli stać na platformie, która znajdowała się na zewnątrz wozu. W przeciwieństwie do jeńców francuskich, nie mogli też chodzić do kin, teatrów, na koncerty. Natomiast chętnie spotykali się we własnym gronie, szczególnie w niedziele, które do 1944 r. były dniem wolnym od pracy. Na osobowickich wałach mieli miejsce, w którym organizowali spotkania. Odbywały się one pod okiem Gestapo, ale Polacy zdawali sobie z tego sprawę i przez cały czas ktoś grał na harmonijce ustnej, zagłuszając rozmowy, tak by pilnujący ich funkcjonariusz nie mógł się zorientować, co się dzieje. Było to również miejsce, gdzie odbywał się handel i wymiana informacji. Kiedy mogli chodzili też do kościoła, najczęściej do nieistniejącego już św. Rocha na Szcze­pinie. Chodzili, chociaż problem stanowiła bariera językowa – msze były po łacinie, kazanie mogło być wygłoszone po niemiecku, ale absolutnie nie można było posługiwać się językiem polskim. – Kościół był dla polskich robotników przymusowych także miejscem takich trochę towarzyskich spotkań. Tam można było poznać nowych ludzi, wymienić informacje i ploteczki – opowiada Joanna Hytrek-Hry­ciuk. – W jednym ze wspomnień natrafiłam na informację, w jaki sposób wręczano sobie drobne dowody sympatii. Na przykład Polki odpruwały z ubrań tę charakterystyczną literę „P”, choć groził za to mandat. Mężczyźni często płacili owe mandaty za swoje towarzyszki. To był taki drobny dowód sympatii, zamiast robotnicy przymusowi handlowali, ile się dało. Ci zatrudnieni w Rzeźni Miejskiej na potęgę wynosili wyroby wędliniarskie i handlowali nimi z Francuzami. Punktem kontaktowym był dom publiczny dla robotników przymusowych znaj­dujący się przy ulicy Kleczkowskiej. Pod koniec 1944 r. w Niemczech pracowało ponad 7,5 miliona cywilnych. zagranicznych pracowników we wspomnieniach polskich robotników przymusowych nikt nie przyznaje się, że korzystał z usług prostytutek. Dom publiczny pojawia się wyłącznie jako miejsce, gdzie prowadzono nielegalne mieli na wymianę artykuły luksusowe z przemytu , takie jak pomarańcze czy pończochy. Handlowano także alkoholem, który był bardzo chodliwym „pieniądzem”. To pozwalało przetrwać polskim robotnikom przymusowym w Bresalu, wiadomo przecież, że racje żywnościowe na kartki były niewielkie”.Rzesza się waliZałamanie się potęgi III Rzeszy w 1943 roku zmienia sytuację robotników przymusowych.– Jest im trudniej, zaczynają się wyjazdy, miasto zaczyna się przygotowywać do ewakuacji – opowiada Joanna Hytrek-Hryciuk. – Ich praca zostaje prze­kierowana na przygotowania do ewakuacji. Zbijają na przykład skrzynie do wywozu różnych rzeczy. Kiedy z miasta zaczynają wyjeżdżać Niemcy, część robotników przymusowych, zwykle kobiety zatrudnione jako pomoce domowe, musi wyjechać z pracodawcami. Gros z nich pozostaje jednak w Breslau, ponieważ „Zwangs­arbeitern” nie podlegają ewakuacji. Przenoszeni z miejsca na miejsce, wykorzystywani byli do najgorszych robót w mieście przygotowującym się do obrony. Niektórzy muszą budować linię obronną na przedpolach Festung Breslau, inni barykady i lotnisko na placu Grun­waldzkim, jeszcze inni opróżniali mieszkania z mebli, po to, by żołnierze mogli użyć ich jako punktów obrony. To właściwie była praca na linii frontu. – Pracowali w bardzo niebezpiecznych warunkach – mówi Joanna Hytrek-Hryciuk. – W tym momencie najważniejsze stało się zabezpiecznie bytu. Człowiekowi do życia potrzeba przede wszystkim żywnośći i bezpieczeństwa. Na bezpieczeństwo wypływu nie mieli, więc to, co próbowali zdobyć to była właśnie żywność. Jeden z byłych robotników przymusowych opowiadał, że na ulicy, gdzieś na wysokości późniejszego „Chemiteksu”, znalazł zabitego konia. Zwierzę padło przed chwilą, więc wykroił z niego tyle mięsa, ile się dało, załadował je na plecy i poszedł na piechotę do obozu w Brug­weide (na terenie dawnej cukrowni Wrocław na Psim Polu). Z mięsa ściekała krew, więc kiedy tam dotarł, przerażona rodzina była przekonana, że został cięż-ko ranny. Ale przynajmniej wszyscy mieli gulasz na tydzień. Wojna się skończyłaPowojenne losy polskich robotników przymusowych w Bres­lau były różne. Niektórzy zostali we Wrocławiu, inni wrócili do domów. Część z nich zresztą szybko znowu pojawiła się we Wrocławiu. W latach 50. i 60. XX wieku wielu z nich spisało swoje wspomnienia. Wydawałoby się więc, że losy polskich robotników przymusowych w Breslau nie mają dla nas tajemnic.– Tak naprawdę mamy więcej pytań, niż odpowiedzi – mówi Joanna Hytrek-Hryciuk. – Problemem są źródła, dzisiaj grupa Ludzi ze znakiem P, która mogłaby coś powiedzieć, skurczyła się, często tych ludzi nikt nie chciał słuchać, kiedy jeszcze mogli coś opowiedzieć. Publicystyka, także historyczna lat 60. XX wieku jest bardzo specyficzna. Kładła przede wszystkim nacisk na polską, martyrologiczną stronę. Niezbadana pozostała fundamentalna dla współczesnych badaczy sfera, którą nazywa się historią społeczną. A więc wszystkie kwestie związane z funkcjonowaniem w rodzinie, życiem osobistym, emocjami. Na przykład mało wiemy na temat dorastania młodych kobiet, bez wsparcia rodziny, jak traktowały swoją kobiecość, jak radziły sobie w tym podwójnie trudnym dla siebie czasie. – Wiemy, że robotnicom przymusowym odbierano dzieci, niektóre zresztą oddawały je dobrowolnie, jeszcze inne dokonywały aborcji – opowiada Joanna Hytrek-Hryciuk. – W żadnych ze wspomnień Polek wywiezionych na roboty do Breslau nie ma o tym ani słowa. Czy to znaczy, że tutaj to się nie zdarzało? Trudno mi w to wiemy tego wszystkiego, co nie jest związane z wielką polityką. I propagandą, która zbudowała nam mit robotnika przymusowego, jako Polaka walczącego o polskość na tych ziemiach.– Takich pytań jest więcej – mówi Joanna Hytrek-Hryciuk. – Dlaczego w takiej masie Polaków, którzy przebywali w Breslau powstała tylko jedna orga­nizacja konspiracyjna „Olimp”? A może były i inne, o których nie wie­my? Po­lo­no­centryczne spojrzenie nahistorię powoduje, że nie mamy wiele do powiedzenia o kontaktach francuskiego komunistycznego ruchu oporu z Polakami. A francuscy komuniści w Breslau działali dość aktywnie, na przykład na potęgę fałszowali dokumenty. Takich pytań możemy mnożyć i wierzyć, że uda nam się na nie kiedyś odpowiedzieć.

robotnicy przymusowi w niemczech lista